Vasilis Diamantopoulos
Ecogenias Program Consultant
Ονομάζομαι Βασίλης Διαμαντόπουλος ζω και δραστηριοποιούμαι επαγγελματικά στο Λιτόχωρο της Πιερίας, στη σκιά του Ολύμπου. Από μικρό παιδί αγάπησα τα βουνά χάρη στον πατέρα μου και στην περιοχή όπου μεγάλωσα. Ήμουν μόλις 7 χρονών όταν ανέβηκα για πρώτη φορά στην κορυφή του Ολύμπου, αλλά θυμάμαι ελάχιστα από αυτήν την ανάβαση. Αυτή τη φετινή σεζόν, θα ξεπεράσω τις 200 φορές που θα έχω πατήσει στην κορυφή του Ολύμπου. Από τα χρόνια της εφηβείας μου, ασχολούμαι συστηματικά με την αναρρίχηση, την ορειβασία και την ορεινή ποδηλασία.
Η προσπάθειά μου στις πανελλαδικές εξετάσεις με οδήγησε στην Κρήτη, και όσο ζούσα εκεί η επιθυμία μου να επιστρέψω στον τόπο μου μόνο μεγάλωνε. Το 2013 αποφάσισα να εγκατασταθώ μόνιμα στο Λιτόχωρο και να αφοσιωθώ πλήρως στην οικογενειακή επιχείρηση που διατηρούμε από το 1993, το Cavo Dimo. Παράλληλα, ήθελα να κάνω το χόμπι μου επάγγελμα και να προσφέρω στους ανθρώπους ορεινές δραστηριότητες ως οδηγός.
Από πολύ νωρίς, είχα παρακολουθήσει σχολές της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ορειβασίας και Αναρρίχησης για τη δική μου εκπαίδευση και ασφάλεια. Συνέχισα με πιστοποιήσεις στην ορεινή ποδηλασία και την κατάβαση φαραγγιών και από το 2019 είμαι mountain bike instructor MBL3 της MIAS, ένας αγγλικός οργανισμός αναγνωρισμένος από τη παγκόσμια κοινότητα ακολουθώντας τα διεθνή πρότυπα. Το αποκορύφωμα της μέχρι τώρα πορείας μου είναι η εκπαίδευση που έλαβα για να γίνω ένας από τους πρώτους έλληνες Διεθνείς Συνοδούς Βουνού της UIMLA. Η Ελλάδα είναι δόκιμο μέλος της UIMLA και, εάν όλα πάνε καλά, θα γίνει τακτικό μέλος από την 1η Ιανουαρίου 2025.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας δούμε τι είναι ο Όλυμπος, να μάθουμε πληροφορίες για την βιοποικιλότητα του, την μορφολογία, τη σύγχρονη ιστορία και το τι πρεσβεύει.
Ο Όλυμπος είναι το ψηλότερο βουνό της Ελλάδος και το δεύτερο ψηλότερο βουνό των Βαλκανίων μετά την κορυφή Mousala στο εθνικό πάρκο της Rila στην Βουλγαρία με υψόμετρο 2925 μέτρα από την στάθμη της θάλασσας. Η κορυφή του Ολύμπου λοιπόν, ο Μύτικας είναι μόλις 7 μέτρα περίπου χαμηλότερη, με ύψος 2.918,4 μέτρα από την στάθμη της θάλασσας και οι μελέτες που έγιναν για την μέτρηση του αρχίζουν από τα αρχαία χρόνια και την εποχή του Πλούταρχου ενώ αναφέρεται στο έργο του Βίοι Παράλληλοι, για το Ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο, λίγο πριν από τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.) εναντίον του Μακεδόνα βασιλιά Περσέα. Η μέτρηση του Ξεναγόρα περιγράφεται λεκτικά σε επιγραφή που υπήρχε στο ιερό του Πυθίου Απόλλωνα, στο αρχαίο Πύθιο της Περραιβικής Τρίπολης, δύο περίπου χιλιόμετρα από το σημερινό Πύθιο Ελασσόνας.
Ωστόσο, ο Μύτικας δεν είναι η μόνη κορυφή που ξεχωρίζει σε ύψος από τις υπόλοιπες κορυφές των ελληνικών βουνών. Υπάρχουν 55 ακόμα κορυφέςστον Όλυμπο πάνω από τα 2000 μέτρα, και ανάμεσά τους η σημαντικότερη είναι το Στεφάνι, γνωστό και ως «Θρόνος Διός», με υψόμετρο 2.909 μέτρα. Αποτελεί την πιο εντυπωσιακή και απόκρημνη κορυφή του Ολύμπου, με τα τελευταία 200 μέτρα, που υψώνονται κατακόρυφα, να αποτελούν το πιο απαιτητικό τμήμα της ανάβασης. Στη νότια-δυτική πλευρά του βουνού, βρίσκεται το Σκολιό (2.911 μέτρα), το οποίο ολοκληρώνει ένα τόξο περίπου 200 μοιρών και μέχρι την σύγχρονη ιστορία θεωρούνταν η ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου λόγο της θέσης της στο βουνό. Οι ορθοπλαγιές του βουνού σχηματίζουν ένα εντυπωσιακό βαράθρωμα, γνωστό ως “Μεγάλα Καζάνια”, με βάθος 700 μέτρων και περιφέρεια 1.000 μέτρων. Επιπλέον, το βουνό αυτό είναι σχετικά μικρό σε έκταση, καλύπτοντας μόλις 600 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Επίσης, θεωρείται ένα από τα νεότερα βουνά της Ελλάδας, καθώς η ηλικία των πετρωμάτων του υπολογίζεται να μην ξεπερνά τα 200 εκατομμύρια χρόνια.
Επιπλέον, η ανακήρυξη του βουνού ώς πρώτο Εθνικό Δρυμό το 1938 έγινε με σκοπό την ενίσχυση της επιστημονικής έρευνας, παράλληλα με την περιβαλλοντική εκπαίδευση του κοινού και την ανάπτυξη του τουρισμού στην ευρύτερη περιοχή. Το 1981, η UNESCO ανακήρυξε τον Όλυμπο ως “Διατηρητέο Οικοσύστημα της Παγκόσμιας Βιόσφαιρας”. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα έχει συμπεριλάβει επίσης τον Όλυμπο στις “Σημαντικές για την Ορνιθοπανίδα Περιοχές της Ευρωπαϊκής Κοινότητας”. Έχει επίσης καταχωρηθεί στον κατάλογο του ευρωπαϊκού Δικτύου Natura 2000 ως “ζώνη ειδικής προστασίας” και “τόπος κοινοτικού ενδιαφέροντος”.
Η βλάστηση του Ολύμπου και ιδιαίτερα η κατανομή της παρουσιάζει πολλές ιδιαιτερότητες. Η έντονη ποικιλότητα του αναγλύφου, ο διαφορετικός προσανατολισμός των πλαγιών και η θέση τους σε σχέση με τη θάλασσα επηρεάζουν κατά τόπους το κλίμα του Ολύμπου, με αποτέλεσμα να επικρατούν τοπικές συνθήκες μικροκλίματος που, σε συνδυασμό με το γεωλογικό υπόβαθρο και το έδαφος, ευνοούν την ανάπτυξη ιδιαίτερων τύπων βλάστησης και χαρακτηριστικών βιοτόπων αντίστοιχα. Σύμφωνα με μελέτες, ο Εθνικός Δρυμός χαρακτηρίζεται από τις πλουσιότερες σε χλωρίδα περιοχές της Ελλάδας, με περίπου 1.700 είδη και υποείδη, που αντιστοιχούν περίπου στο 25% της ελληνικής χλωρίδας. Από αυτά, τα 187 χαρακτηρίζονται ως σημαντικά, 56 είναι ενδημικά ελληνικά εκ των οποίων 23 είναι τοπικά ενδημικά.
Έχουν καταγραφεί 32 είδη θηλαστικών, στα οποία περιλαμβάνονται το αγριόγιδο, το ζαρκάδι, το αγριογούρουνο πλέον και το ελάφι επιστρέφει στις πλαγιές του βουνού σε μικρές ομάδες,
σύμφωνα με μαρτυρίες τον ντόπιων, δυστυχώς η πανίδα του Ολύμπου, δεν έχει μελετηθεί συστηματικά μέχρι σήμερα. Στην αρχαιότητα υπήρχαν λιοντάρια (σύμφωνα με τον Παυσανία) ενώ τουλάχιστον μέχρι τον 16ο αιώνα υπήρχαν αρκούδες (σύμφωνα με τον Βίο του Αγίου Διονυσίου του Νεωτέρου). Έχουν εντοπιστεί επίσης 108 είδη πτηνών και τα συνηθισμένα ερπετά του ελληνικού χώρου στα ρέματα και τις εποχιακές λίμνες, καθώς και μια μεγάλη ποικιλία εντόμων, κυρίως πεταλούδες, για τις οποίες ο Όλυμπος φημίζεται.
Γενικά, ο Όλυμπος είναι μια περιοχή με μεγάλη βιοποικιλότητα και αποτελεί σημαντικό οικοσύστημα για πολλά είδη φυτών και ζώων. Η προστασία του είναι σημαντική για τη διατήρηση αυτής της βιοποικιλότητας και για την αποφυγή της εξάλειψης ειδών που είναι απειλούμενα ή ενδημικά στην περιοχή.
Ο Όλυμπος ως γνωστόν από την μυθολογία ήταν η κατοικία των θεών και η κορυφή του το Πάνθεον των θεών, ενώ το Στεφάνι ο θρόνος του Δία. Οι αρχαίοι πιθανότατα δεν επιχείρησαν ποτέ να πατήσουν, όπως φανερώνει η απουσία σχετικών στοιχείων. Έφταναν όμως σίγουρα μέχρι τις πλησιέστερες κορυφές, που σήμερα ονομάζονται Άγιος Αντώνιος και Προφήτης Ηλίας, απ’όπου είχαν οπτική επαφή με την κορυφή και εκεί άφηναν τα αφιερώματά τους, όπως μαρτυρούν σχετικά πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα.
Έναν χρόνο μετά την απελευθέρωση από την τουρκική κατοχή, στις 2 Αυγούστου του 1913, κατακτήθηκε η απάτητη -μέχρι εκείνη τη στιγμή- κορυφή του Ολύμπου. Οι Ελβετοί Φρεντερίκ Μπουασονά και Ντανιέλ Μπο Μποβί, που φέτος στις 2 Αυγούστου συμπληρώθηκαν τα 110 χρόνια από την πρώτη ανάβαση με τη βοήθεια ενός κυνηγού αγριόγιδων από το Λιτόχωρο, του Χρήστου Κάκαλου, έγραψαν το όνομά τους στην ιστορία της ψηλότερης κορυφής της Ελλάδας. Ο Κάκαλος, που είχε μεγάλη εμπειρία στον Όλυμπο, ήταν και ο πρώτος από τους τρεις που σκαρφάλωσε στο Μύτικα. Στη συνέχεια και μέχρι το θάνατό του, το 1976, θα γίνει ο πρώτος επίσημος οδηγός του Ολύμπου.
Θα ήταν κρίμα να μην μακρυλογήσω αρκετά για τον Όλυμπο, για την ιστορία του και την μορφολογία του, την πανίδα και την χλωρίδα. Άλλωστε αυτο που θα ήθελα να αναλύσω παρακάτω είναι σκέψης οργάνωσης που μέχρι τώρα δεν έχουν εφαρμοστεί και ίσως ήρθε ο καιρός να δούμε και να δράσουμε με διορατικότητα για νέα μοντέλα βιώσιμης ανάπτυξης στην Ελλάδα με βάση ένα εμβληματικό βουνό και μια περιοχή που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα αλλά και ταυτόχρονα έχει να αναδείξει πολλά.
Ο νομός Πιερίας έχει το χαρακτηριστικό στα δυτικά του να έχει φυσικά σύνορα ορεινούς όγκους και στα ανατολικά του να βρέχεται από άκρη σε άκρη με τον Θερμαϊκό κόλπο, η εθνική οδός να τέμνεται σε όλο το μήκος του νομού και αυτο να δημιουργεί μια πρόσβαση στα πάντα και παντού. Μοναδικότητα επίσης είναι ότι σε τόσο κοντινές αποστάσεις από την θάλασσα έχουμε βουνά που ξεπερνούν τα 2000 μέτρα σε υψόμετρο, μην ξεχνάμε ότι το 80% του ελλαδικού χώρου καλύπτεται από βουνά και λόφους. Εδώ έρχεται και κολλάει το Λιτόχωρο που έχει το προνόμιο να βρίσκεται χτισμένο στους πρόποδες του Ολύμπου αλλά και στην κυριότερη είσοδο επισκεψιμότητας του, την ανατόλικη. Οι κάτοικοι της περιοχής τυγχάνουν να ασχολούνται με την ναυτιλία και το χωριό να αναπτύσει μια ναυτική παράδοση αντιθέτως με το προνόμιο που θα έλεγε κανείς ότι στην περιοχή επικρατει το ορεινό στοιχείο και ότι έχει να κάνει με το βουνό. Φυσικά στην περιοχή υπάρχει υλοτόμηση και μέχρι τα μισά του 1970 στην περιοχή υπάρχει μεγάλος πληθυσμός αιγοπροβάτων που στα χρόνια μας εκλείπει δραματικά.
Επίσης στα χρόνια της μεταπολίτευσης η περιοχή βλέπει μεγάλη μετανάστευση κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής όπου αργότερα θα δημιουργηθεί και Σύλλογος Λιτοχωριτών στην Νέα Υόρκη.
Με την κατάκτηση της κορυφής η περιοχή αρχίζει να ανθίζει τους καλοκαιρινούς μήνες με δραστήριους ανθρώπους και ανήσυχα πνεύματα που θέλουν να ζήσουν την εμπειρία του Ολύμπου, κυρίως με πεζοπορικές εξορμήσεις, αλλά και ορειβατικές και αναρριχητικές περιπέτειες. Η αφρόκρεμα της ελληνικής ορειβατικής σκηνής την δεκαετία του ‘60 θα μεγαλουργήσει αφήνωντας παρακαταθήκη και επιτεύγματα που μέχρι σήμερα μνημονεύονται, διάφορες διαδρομές ορειβασίας και αναρρίχησης που είναι πλέον κλασικές διαδρομές που ένας ορειβάτης τουλάχιστον μια φορά θα τις έχει κάνει ή θα προσπαθήσει για αυτες. Ο Κώστας Ζολώτας άξιος κληρονόμος της ορειβατικής και αναρριχητικής κουλτούρας του Χρήστου Κάκαλου θα οδηγήσει πλήθος κόσμου στις κορυφές του Ολύμπου από όλη την Ευρώπη και θα δημιουργήσει τις συνθήκες για να οργανωθεί ένα άρτιο ορειβατικό καταφύγιο στον Ελλαδικό χώρο. Φυσικά οι νέοι του τόπου θα ακολουθήσουν και τα επόμενα χρόνια ο Ορειβατικός Σύλλογος Λιτοχώρου μέσω σχολών και αποστολών στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό θα εκπαιδεύσει και θα δημιουργήσει μια καλή βάση εμπειρίας και γνώσης κατάλληλη να μεγαλώσει και τις επόμενες “φουρνιές” ορειβατών. Προσωπικότητες όπως ο Δημήτριος Μπουντόλας, ο οποίος δυστυχώς θα σκοτωθεί σε ορειβατική αποστολή στα Ιμαλάια, αλλά και ο Χαράλαμπος Μαρινίδης που θα αναδειχθεί το 2019 ένας από τους τρεις διεθνείς Οδηγούς Βουνού της Ελλάδος, θα επαληθεύσουν ότι η περιοχή έχει την δυνατότητα να ασχοληθεί κάποιος με τις ορεινές δραστηριότητες. Φυσικά πλήθος ατόμων που έβαλε το δικό του λιθαράκι εξέλιξης και δημιουργίας σε έναν τόπο, όπως θα τον φαντάζονταν κάποιος, γεμάτο επαγγέλματα γύρω από την φύση και το βουνό. Δυστυχώς το να αρχίσω να αναφέρομαι σε όλους αυτούς ξεχωριστά θα ξέφευγα από το θέμα και θα χάναμε την ουσία σε αυτά που ακολουθούν παρακάτω.
Άρα έχουμε τον Όλυμπο ένα εμβληματικό βουνό από όποια πλευρά και αν το κοιτάξεις, έχουμε το Λιτόχωρο με την θέση του στο βουνό έχουμε τους ανθρώπους ή μάλλον καλύτερα την μαγιά για να δημιουργήσουμε συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης.
Τι μας λείπει;
Η απάντηση έχει να κάνει κατά την δική μου ταπεινή άποψη με το τι θέλουμε για αρχή και πως θέλουμε να συνεχίσουμε από εδώ και πέρα, να αναπτύξουμε ένα σχέδιο και να το εφαρμόσουμε. Δεν πρέπει να θεωρούμε δεδομένα αυτά που μας δόθηκαν και μας έτυχαν, αλλά κάθε μέρα να προσπαθούμε για το καλύτερο για να μπορέσουμε να αφήσουμε παρακαταθήκη και συνέχεια στις επόμενες γενιές.
Τα πράγματα όμως γίνονται περίπλοκα στα χρόνια μας, η κλιματική αλλαγή δεν είναι απλά μια συζήτηση είναι κάτι υπαρκτό την οποία χρόνο με το χρόνο την βλέπουμε να συμβαίνει, η παγκόσμια οικονομία μεταβάλλεται με συχνές οικονομικές κρίσεις, πόλεμοι, υγειονομικές κρίσεις και η μεταβλητότητα των ανθρώπινων αναγκών είναι τεράστια.
Παράδειγμα αποτελεί η απαγόρευση κυκλοφορίας στον ορεινό όγκο του Ολύμπου όπως και σε όλες τις ορεινές περιοχές της Ελλάδος και ειδικότερα στους Εθνικούς δρυμούς κατά την καλοκαιρινή περίοδο 2021 και τις μεγάλες φωτιές στην Εύβοια και Αττική.
Μετά από τα προγνωστικά για καύσωνες στην περιοχή και την έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού σε περίπτωση πυρκαγιάς είχαμε απαγόρευση κυκλοφορίας με κοινή υπουργική απόφαση χωρίς κανένα σχέδιο, καμία οργάνωση με μόνη πρωτοβουλία αυτή των εθελοντικών οργανώσεων και Ορειβατικών Φυσιολατρικών Συλλόγων να στελεχώσουν σημεία πρόσβασης του Ολύμπου με μέλη τους και να ενημερώσουν τους επισκέπτες, πεζοπόρους και αθλητές ότι απαγορεύεται η πρόσβαση με αόριστο χρονικό διάστημα χωρίς κάποια ιδιαίτερη επιτήρηση, απλά ενημέρωση ότι απαγορεύεται η είσοδος.
Στην καρδιά της τουριστικής περιόδου για την περιοχή είχαμε μια κατάσταση κρίσης να αντιμετωπίσουμε με μόνο εργαλείο τον εθελοντισμό και την πρωτοβουλία της τοπικής κοινότητας, καμια κρατική βοήθεια, καμία ενημέρωση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Εκεί γεννήθηκε η ιδέα για εισιτήριο και έλεγχο από μεριάς διοίκησης για αποφυγή τέτοιων καταστάσεων. Δυστυχώς όμως όλα έδειχναν καθαρά το εισπρακτικό χαρακτήρα της απόφασης χωρίς έμφαση στην οργάνωση, προστασία και ανάπτυξη της περιοχής.
Μιλώντας για σημεία ελέγχου πρέπει να αναφερόμαστε στην κάθε πιθανή πρόσβαση που μπορεί να έχει κάποιος στην περιοχή αλλά και στην συνεχόμενη περιπολία από ανθρώπους με ειδική εκπαίδευση μέσα στο πεζοπορικό δίκτυο μονοπατιών. Όχι μόνο για να μην διαπράξει κάποιος αδίκημα ή δημιουργήσει πρόβλημα αλλά αν χρειάζεται βοήθεια, ίσως να συντηρηθεί κάποιο τμήμα του μονοπατιού, καθαρισμός από σκουπίδια, πληροφόρηση εν κινήσει, ίσως κάποιο ζώο να χρήζει βοήθειας και άλλα πολλά πιθανά σενάρια και περιπτώσεις που ένας πιστοποιημένος φύλακας θα μπορούσε να δώσει απαντήσεις και λύσεις.
Άρα να συμφωνήσουμε για αρχή ότι θέλουμε ένα βιώσιμο μέλλον, προστασία της φυσικής μας κληρονομιάς και μια καλύτερη ποιότητα ζωής.
Αν βάλουμε αυτές τις βασικές αρχές μπροστά σύντομα θα δούμε ότι βασικός συνδετικός κρίκος σε όλα αυτα θα είναι ένα σώμα που θα μεριμνά για αυτά τα προβλήματα πριν δημιουργηθούν, την πρόληψη δηλαδή, για την επίλυση τους καθώς εξελίσσεται το πρόβλημα και την αποκατάσταση τους.
Στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών που βρεθήκαμε την χειμερινή περίοδο 2023, είδαμε και μάθαμε για αυτό το μοντέλο από τον οργανισμό California Conservation Corps. Η ομάδα μου, η Ecogenia είδε και αποκόμισε τεχνογνωσία από μια οργάνωση με μεγάλη ιστορία και εμπειρία σε θέματα κοινωνικής εργασίας με σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιώσιμης ανάπτυξης. Είναι ένα πρόγραμμα που απευθύνεται κυρίως σε νέους με οποιοδήποτε μορφωτικό επίπεδο και βετεράνους του αμερικανικού στρατού, που θέλουν να προσφέρουν στην κοινωνία και να αποκτήσουν ένα καλύτερο τρόπο ζωής κοντά στη φύση. Επίσης τα προγράμματα τους αποτελούν προϋπηρεσία σε εθνικά προγράμματα φύλαξης των εθνικών δρυμών.
Η πρόθεσή μου για προσφορά στον τόπο μου έχει να κάνει καταρχάς με την επιλογή μου να συνεχίσω να ζω στην περιοχή και, κατά δεύτερον, για κάτι που ονειρευόμουν να είχα την επιλογή να κάνω όταν ήμουν 18 χρονών. Μόνος δεν θα τα καταφέρω. Πιστεύω στη δύναμη της ενώσεως, στη δύναμη και τη θέληση της νέας γενιάς για αλλαγή, για ένα καλύτερο μέλλον, όπως πολύ καλά λέμε όλοι, αλλά είναι καιρός να δράσουμε. Θέλουμε να φέρουμε ένα τέτοιο μοντέλο στην περιοχή του Ολύμπου, με την Ecogenia, και να δώσουμε την ευκαιρία σε νέους ανθρώπους να δράσουν και να προσφέρουν, αλλά ταυτόχρονα να μάθουν και να εκπαιδευτούν. Να δώσουμε ευκαιρίες εργασίας σε ανθρώπους που θέλουν να συνεχίσουν να μένουν στον τόπο που μεγάλωσαν, αλλά και σε αυτούς που ψάχνουν έναν καλύτερο τρόπο ζωής μακριά από τον αστικό κλιό. Ταυτόχρονα, θέλουμε να βοηθήσουμε την τοπική αυτοδιοίκηση να οργανώσει καλύτερα τους στόχους για βιώσιμη ανάπτυξη και να ενισχύσουμε την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και την αποτελεσματική προβολή για μια καλύτερη τουριστική σεζόν και ευημερία για τους κατοίκους που ζουν σε αυτόν τον τόπο.
