Ο εθελοντισμός και η υπηρεσία του ενεργού πολίτη είναι εδώ και καιρό παράλληλες έννοιες στην Ελλάδα χωρίς να τις διαχωρίζουμε. Ήρθε η ώρα να αναδείξουμε τη δύναμη της πολιτικής υπηρεσίας και τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να συμβάλει στην κοινωνία, το περιβάλλον αλλά και την οικονομία.
Ιστορικά, θα χώριζα τον εθελοντισμό στην Ελλάδα σε 4 περιόδους για να περιγράψω την εξέλιξή του. Η επίσημη αρχή του εθελοντικού κινήματος στην Ελλάδα έγινε στις αρχές του 20ου αιώνα, μέσω οργανώσεων όπως οι Πρόσκοποι Ελλάδος – η οποία στην πραγματικότητα είναι η οργάνωση που διαμόρφωσε τις προσωπικές μου αξίες μεγαλώνοντας ως ενεργός πρόσκοπος για πάνω από μια δεκαετία – καθώς και ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός.
Παρόλο που ο εθελοντισμός είχε απίστευτο αντίκτυπο και πολλοί ενεπλάκησαν με το κίνημα, εντούτοις παρέμενε κάτι δευτερεύον στην κοινωνία που αφορούσε μία συγκεκριμένη μερίδα ατόμων. Η Ελλάδα διατηρούσε ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά συμμετοχής εθελοντών στην Ε.Ε., κάτω από 10%, μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων, χιλιάδες ήθελαν να συνεισφέρουν και ανέλαβαν διάφορους ρόλους, αλλά δεν αξιοποιήσαμε αυτή τη δυναμική της συγκυρίας.
Ήταν στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας, που η οικονομική κρίση πυροδότησε την ανάγκη για κάλυψη πολλών αναγκών, αλλά σήμανε επίσης ότι πολλοί άνεργοι – ιδίως νέοι που είχαν να αντιμετωπίσουν ποσοστά ανεργίας σχεδόν 50% – αναζητούσαν πλέον τρόπους να προσφέρουν την ενέργεια, τις δεξιότητες και τη συμπόνια τους. Έτσι το 2012-13 εμφανίστηκαν πολλές εθελοντικές οργανώσεις, με δύο από αυτές (GloVo και Volunteer4Greece, που εξελίχθηκε σε αυτό που ο κόσμος πλέον γνωρίζει ως ethelon), να αναλαμβάνουν να οργανώσουν τον εθελοντισμό σε ένα πιο δομημένο πλαίσιο, εστιάζοντας στην εμπειρία του εθελοντή. Απευθύνθηκαν σε ομάδες όπως οι μαθητές 16-18 ετών, οι νέοι φοιτητές και επαγγελματίες 18-35 ετών, οι εργαζόμενοι εταιρειών μέσω προγραμμάτων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και οι συνταξιούχοι με βάση την καριέρα ή τον τόπο διαμονής τους, για να τους κρατήσουν ενεργούς στην κοινωνία.
Τώρα, είναι ακόμη νωρίς, αλλά πιστεύω ότι τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε εισέλθει σε μια νέα εποχή εθελοντισμού στην Ελλάδα, με πολλές αυτοοργανωμένες ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να κατευθύνουν συχνά τις εθελοντικές προσπάθειες, ιδίως κατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών. Οι αριθμοί των ακολούθων τους δείχνουν μεγάλο ανεκμετάλλευτο δυναμικό. Έχουν πιάσει τον παλμό, με χιλιάδες ακολούθους που δεν υπήρχαν ποτέ πριν, αν και όχι χωρίς το ρίσκο να χαθεί ταλέντο και να σπαταληθούν πόροι και ενέργεια λόγω έλλειψης κεντρικού συντονισμού.
Τι προσφέρει το μοντέλο της πολιτικής υπηρεσίας σε όλα αυτά; Αν έπρεπε να επιλέξω 5 βασικές διαφορές μεταξύ του εθελοντισμού και της υπηρεσίας του πολίτη για να τις εξηγήσω, αυτές θα ήταν οι εξής:
Το AmeriCorps και το Unis-Cité είναι εξέχοντα παραδείγματα προγραμμάτων σωμάτων πολιτικής υπηρεσίας στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία, αντίστοιχα, που προσφέρουν δύο πολύ ενδιαφέροντες χάρτες εξέλιξης για το κίνημα της υπηρεσίας του πολίτη στη χώρα μας. Το AmeriCorps, ο εθνικός οργανισμός πολιτικής υπηρεσίας των ΗΠΑ, ιδρύθηκε το 1993 υπό τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον για την εμπλοκή ενηλίκων σε εντατικό έργο κοινωφελούς εργασίας. Η Unis-Cité είναι μια ΜΚΟ που ιδρύθηκε το 1994 από τη Marie Trellu-Kane στη Γαλλία με στόχο να δώσει τη δυνατότητα στους νέους Γάλλους να αφιερώσουν χρόνο σε κοινωφελείς υπηρεσίες, χρήσιμες τόσο για τους ίδιους όσο και για την κοινότητα. Σήμερα, υπό την ηγεσία της Marie, έχει εξελιχθεί σε ένα εθνικό πρόγραμμα, με το γαλλικό κράτος να συμπεριλαμβάνει την πολιτική υπηρεσία στο πλαίσιο της γαλλικής νομοθεσίας παράλληλα με τη στρατιωτική θητεία, και να δημιουργεί μια ειδική εθνική υποδομή για τη ρύθμισή της. Η Marie σχεδίασε ένα μοντέλο για να καταστήσει την εμπλοκή των πολιτών ένα φυσιολογικό βήμα στη ζωή όλων των νέων στη Γαλλία και έτσι επένδυσε τους πόρους της ΜΚΟ της για να βοηθήσει στη δημιουργία των εθνικών πλαισίων που θα τους βοηθήσουν να γίνουν καταλύτες κοινωνικής προσφοράς. Καθώς χιλιάδες νέοι συνεχίζουν να αφιερώνουν περιόδους της ζωής τους στην πλήρη απασχόλησή τους σε κοινωνικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις, τόσο το AmeriCorps όσο και το Unis-Cité παρέχουν ευκαιρίες σε νέους να συμμετέχουν σε προγράμματα πολιτικής υπηρεσίας που αφορούν κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα με αντάλλαγμα ένα βασικό επίδομα διαβίωσης και ένα συντονισμένο πρόγραμμα κατάρτισης. Τα προγράμματα αυτά έχουν προσελκύσει εκατομμύρια συμμετέχοντες συλλογικά, προωθώντας την εμπλοκή των πολιτών και αναπτύσσοντας ηγετικές δεξιότητες μέσω της πρακτικής υπηρεσίας στην κοινότητα. Η Marie Trellu-Kane έχει συμβάλλει καθοριστικά στην άρση των εμποδίων και στη δημιουργία υποδομής στη Γαλλία για τη διευκόλυνση της συμμετοχής των νέων στο εθνικό πρόγραμμα υπηρεσιας του ενεργού πολίτη της Unis-Cité.
Τώρα, εμπνευσμένη από το αμερικανικό μοντέλο και σε μεγάλο βαθμό σε παράλληλη πορεία με τη Unis-Cité, η Ecogenia, η οποία ιδρύθηκε το 2021 έχει ήδη επιτύχει τεράστια πρόοδο φέρνοντας την έννοια της ενεργού πολιτειότητας στην Ελλάδα. Το μοντέλο της Ecogenia παρουσιάζει μια καταπληκτική ευκαιρία για φοιτητές και νέους ενήλικες να αποκτήσουν επαγγελματικές δεξιότητες, αυξάνοντας παράλληλα την ικανότητα των τοπικών μη κερδοσκοπικών οργανισμών και άλλων ιδρυμάτων στις κοινότητές τους και βοηθώντας την Ελλάδα να πετύχει τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, και να επιταχύνει την κλιματική δράση. Ξεκινώντας από την εστίαση στην κατάρτιση σε πράσινες δεξιότητες μέσω έργων μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, πιστεύω ότι η χρονική στιγμή είναι ιδανική για την Ελλάδα να ακολουθήσει αυτή την καινοτόμο ιδέα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τη δημιουργία ενός ειδικευμένου πράσινου εργατικού δυναμικού.
Υπάρχουν ακόμη σημαντικά βήματα που πρέπει να γίνουν, όπως η δημιουργία ενός νομικού πλαισίου για την εφαρμογή του μοντέλου σε εθνικό επίπεδο, και ενός οικονομικού και νομικού πλαισίου για την επίσημη αναγνώριση των συμμετεχόντων από το κράτος. Αλλά όπως και με τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, όταν η σχέση μεταξύ πολιτών και κράτους ήρθε στο προσκήνιο για την επιτυχία ενός συγκεκριμένου έργου, τώρα είναι καιρός να επιδιώξουμε αυτή την ευκαιρία για πολιτική υπηρεσία στην Ελλάδα με επίκεντρο τη βιωσιμότητα και όχι μόνο.
